–  Co to jest Triduum Paschalne, jak przetłumaczyć to określenie?

–  Triduum znaczy trzy, a „Pascha” – przejście. Pascha to największe święto żydowskie, ustanowione na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej i przejścia przez Morze Czerwone do Ziemi Obiecanej. To trzy dni, podczas których świętujemy mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa – Jego przejście ze śmierci do życia, ze świata ziemskiego do domu Ojca.

Triduum Paschalne to także nasza Pascha, nasze przejście ze śmierci grzechu do nowego życia, co dokonuje się przez sakramenty, szczególnie przez spowiedź i Eucharystię. „Życie rodzi się ze śmierci” – to podstawowe przesłanie Triduum.

–  Które dni obejmuje Triduum?

–  Wielki Piątek, Wielką Sobotę i Niedzielę Zmartwychwstania. Nie obejmuje Wielkiego Czwartku, chociaż zaczyna się wieczorem w tym dniu [w liturgii każde święto zaczyna się wieczorem dnia poprzedniego].

– Dlaczego w Wielki Czwartek odprawia się tylko jedną Mszę?

Dla podkreślenia faktu ustanowienia Eucharystii. Dotyczy to wszystkich kościołów poza katedrą, gdzie rano biskup odprawia Mszę Krzyżma Świętego, podczas której poświęcane są oleje, używane później do sprawowania sakramentów [chrztu, bierzmowania, kapłaństwa, namaszczenia chorych]. Koncelebrujący kapłani zabierają oleje do wszystkich parafii. W czasie tej Mszy odmawiają swoje kapłańskie przyrzeczenia.

– Co jest głównym tematem wielkoczwartkowej Mszy Wieczerzy Pańskiej?

–  Podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej, tak jak i w czasie każdej Mszy Świętej, uczestniczymy w tych samych wydarzeniach, kiedy to Jezus wziął chleb i wino, przemienił je w swoje ciało i krew, dając je nam do spożycia. W tym dniu dziękujemy Jezusowi za ustanowienie sakramentu Eucharystii i kapłaństwa. Jest to uroczysta Msza odprawiana w kolorze białym. W czasie śpiewu „Chwała na wysokości Bogu” rozbrzmiewają wszystkie kościelne dzwony, dzwonki oraz organy, które później milkną aż do Mszy Wigilii Paschalnej, czyli do sobotniego wieczora.

–  Co dzieje się po tej Mszy?

– Na zakończenie Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracji, którą w polskiej tradycji nazywa się ciemnicą. Nazwa ta podkreśla fakt, że Jezus spędził tę noc w więzieniu. Tabernakulum pozostaje otwarte i puste, gaśnie wieczna lampka, z ołtarza zostaje zdjęty obrus. Wchodzimy w czas Męki Jezusa.
W ciemnicy do późnych godzin wieczornych trwa adoracja Najświętszego Sakramentu. Jest to z jednej strony wyraz wdzięczności za ustanowienie Eucharystii, a z drugiej modlitewne czuwanie z Jezusem przeżywającym trwogę Ogrójca, pojmanie i przesłuchania.

–  Dlaczego w Wielki Piątek nie sprawuje się Mszy Świętej?

–  Nawet papież nie odprawia w tym dniu Mszy. Dla podkreślenia, że w Wielki Piątek Jezus – jako Najwyższy Kapłan – złożył swojemu Ojcu najważniejszą ofiarę, ze swojego życia. W Wielki Piątek w każdym kościele odbywają się nabożeństwa Drogi Krzyżowej.
Centralnym nabożeństwem jest Liturgia Męki Pańskiej, która powinna być sprawowana o 15.00, bo jest to godzina śmierci Jezusa. Jednak ze względów praktycznych, by jak najwięcej ludzi mogło w niej uczestniczyć, sprawuje się ją wieczorem.

–  Jaki jest przebieg tej liturgii?

– Kapłani ubrani w czerwone ornaty wychodzą w ciszy do ołtarza, bez dzwonka i pieśni. Przed ołtarzem padają na twarz. To gest pokory i uniżenia przed wielką tajemnicą krzyża, którą będą rozważać. Wierni klękają i wszyscy przed dłuższy czas trwają w ciszy i skupieniu.
Pierwsza część to Liturgia Słowa, w której są czytania dotyczące zapowiedzi ofiary Jezusa, a także opis Męki Pańskiej. Po homilii rozpoczyna się adoracja krzyża. Kapłan stopniowo odsłania zasłonięty krzyż, za każdym razem śpiewając: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”. Wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Kapłani i służba liturgiczna oddają krzyżowi cześć przez pocałunek. Później wszyscy wierni. Następnie jest Liturgia Eucharystii, ale bez przeistoczenia. Kapłani i wierni przyjmują Komunię. Na koniec przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego, gdzie jest adorowany przez wieczór i dzień następny.

–  Wielki Piątek jest drugim obok Środy Popielcowej dniem w roku, kiedy obowiązuje nie tylko wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, także post ilościowy, kogo obowiązuje?

Do przestrzegania wstrzemięźliwości od potraw mięsnych zobowiązani są wszyscy, którzy ukończyli 14. rok życia aż do śmierci. Post ilościowy, czyli spożycie tylko jednego z trzech posiłków do syta, obowiązuje od ukończenia 18. roku życia aż do rozpoczęcia 60. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że nie pości ten, który co prawda nie je mięsa, ale objada się w tym dniu na przykład rybami czy innymi potrawami, które bardzo lubi. Zgodnie z duchem postu człowiek powinien umartwić swoje ciało i powściągnąć pragnienia. Wielki Piątek to dzień śmierci Jezusa na krzyżu, dlatego przynajmniej w tak małym stopniu powinniśmy uczestniczyć w Jego cierpieniu.

–  Co dzieje się w kościele w Wielką Sobotę?

–  To dzień modlitwy i ciszy przy Grobie Pańskim. Przez modlitwę i post rozważamy Mękę Pańską, śmierć i zstąpienie do piekieł. Niestety, ten dzień stał się dniem hałasu: święcenie pokarmów, w niektórych parafiach spowiedź na ostatnią chwilę i „zwiedzanie” grobów Pańskich w okolicznych kościołach.

– Jak rozumieć zstąpienie Jezusa do piekieł?

–  Ta prawda wiary nie oznacza, że Jezus przez jakiś czas był potępiony w piekle. Mówi ona o tym, że Jezus obdarował życiem wiecznym także tych, którzy urodzili się przed Nim, a którzy nie odrzucili Jego łaski. Zgodnie z starotestamentalną teologią oczekiwali zbawienia nie tyle w piekle, co w tzw. otchłani. Jezus otworzył dla nich niebo przez mękę, śmierć i zmartwychwstanie.

– Czy nie za dużą wagę przywiązujemy do święcenia potraw; jakie jest znaczenie tego nabożeństwa?

– W liturgii zwyczaj ten nie ma większego znaczenia; to jedynie przypomnienie, że wszystko, co otrzymaliśmy, mamy od Boga; pokarmy powinniśmy szanować, spożywać z umiarem i pamiętać o biednych.
Niestety, od lat obserwuję, że o wiele więcej ludzi przychodzi na błogosławienie potraw niż na Mszę. Warto przypomnieć oczywistą prawdę, że świecenie potraw jest jedynie uzupełnieniem naszej religijności i nie zastępuje Mszy Świętej, ani życia sakramentalnego. Dojrzały chrześcijanin powinien iść do kościoła nie z koszykiem pełnym potraw, ale z czystym sercem.

–  Jakie znaczenie mają potrawy, które znajdują się w wielkanocnym koszyku?

–  Najważniejszy jest Baranek. Kiedy Izraelici byli w niewoli egipskiej, zostali uratowani dzięki pokropieniu drzwi ich mieszkań krwią baranka. Był on zapowiedzią Jezusa, który zbawi całą ludzkość. Baranek jest symbolem zmartwychwstałego Jezusa.
Jajko to symbol rodzącego się życia. Tak jak pisklę przebija skorupę jajka i przechodzi do nowego świata, tak samo Jezus przez swoje zmartwychwstanie przebija skorupę grzechu, zapowiadając nasze zmartwychwstanie i przejście do nowego życia.

–  Co jest centralnym punktem wielkosobotnich uroczystości?

–  Msza Wigilii Paschalnej, która jest najważniejszą Mszą. Każda Msza jest ważna, bo jest uobecnieniem męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Jednak Msza Wigilii Paschalnej w szczególny sposób akcentuje Zmartwychwstanie Jezusa: „Gdyby Jezus nie zmartwychwstał, daremna byłaby nasza wiara” – pisze św. Paweł. Bez zmartwychwstania nie byłoby sakramentów, Mszy Świętej, ani chrześcijaństwa. Mówimy, że Msza Wigilii Paschalnej jest matką wszystkich Mszy.

–  Ta Msza jest bardzo rozbudowana pod względem liturgicznym, z ilu części się składa?

– Najpierw jest liturgia światła: „Ja jestem światłością świata” – mówi Jezus. Ta pierwsza cześć rozpoczyna się przed kościołem, przy ognisku, od którego zapala się Paschał. Jest to duża świeca, która potem przez cały rok stoi obok ołtarza. Symbolizuje Paschę Jezusa, czyli jego przejście ze śmierci do życia. Ta Msza powinna rozpoczynać się po zmroku, wtedy łatwiej i pełniej dostrzegamy światło wnoszone do ciemnego kościoła przez kapłana, a wszyscy wierni odpalają od Paschału swoje świece. Światło, którym jest Jezus rozchodzi się po całym kościele, dociera do każdego człowieka, nawet do tego, który chowa się za przysłowiowym filarem.
Drugim punktem jest liturgia słowa, która przedstawia całą historię zbawienia, od stworzenia świata.
Trzecim punktem jest liturgia wody, dotycząca chrztu. Wtedy święcimy wodę i odnawiamy przyrzeczenia chrztu, a kapłan symbolicznie zanurza Paschał w poświęconej wodzie. W niektórych kościołach udziela się w tym dniu sakramentu chrztu. W starożytnym kościele tylko w tym dniu udzielano chrztu.
Czwarta cześć to liturgia Eucharystii, kiedy to sprawowana jest właściwa Eucharystia, ze śpiewem Alleluja, którego nie śpiewano przez cały Wielki Post.

–  Jak wygląda procesja rezurekcyjna?

–  Podczas procesji niesiony jest Najświętszy Sakrament, a także Paschał oraz figura Zmartwychwstałego Jezusa. Szczególną wymowę ma ta procesja w starych kościołach, kiedy przechodzi się przez cmentarz. Dawniej groby były dookoła kościoła, co miało też swoje znaczenie teologiczne. Ludzie modlący się w kościele tworzą wspólnotę z tymi, których ciała spoczywają w grobach dookoła kościoła. Procesja rezurekcyjna przechodząca przez cmentarz jest znakiem, że zmarli również zmartwychwstaną, że ich groby już teraz są puste. W całkowitej ciemności cmentarza widać duże światło Paschału i małe światełka, którymi są znicze na grobach – symbole łączności ze Zmartwychwstałym Jezusem i nami żyjącymi, którzy niesiemy zapalone świece.