Historia naszego kościoła jest nierozerwalnie związana z wielowiekową historią miasta. Pierwsza wiadomość o parafii pochodzi z 1349 r. Na przestrzeni dziejów miasta Łańcuta jego kolejnymi właścicielami były wielkie rody polskie – Pileccy, Stadniccy, Lubomirscy i Potoccy. To oni mieli znaczący wpływ na kształtowanie się kultury i sztuki oraz na kształtowanie się postaw religijnych.

Prawdopodobnie już w 1349 – istniał w Łańcucie kościół drewniany pw. św. Barbary . Z tą datą, wiąże się też początek parafii i lokacji miasta. Pierwsza wzmianka posiadająca podłoże źródłowe pochodzi z roku 1367 i znajduje się w księgach ławniczych Krakowa. Innym jeszcze bardziej pewnym i miarodajnym dokumentem jest bulla papieża Grzegorza XI z roku 1378, w którym to dokumencie jest wymieniony po raz pierwszy konwent dominikanów w Łańcucie, których naczelnym zadaniem było szerzenie chrześcijaństwa na Rusi. Dokument ten świadczy o istnieniu już w tym czasie nie tylko miasta, ale też i zakonu Ojców Dominikanów.

Pierwszy kościół pw. Św. Barbary był kościołem drewnianym ufundowanym przez Ottona z Pilczy herbu Topór, starostę ruskiego i wojewodę sandomierskiego. Dobra łańcuckie otrzymał Pilecki od króla Kazimierza Wielkiego za swoje zasługi, w trakcie sprawowania urzędu starosty ruskiego, a więc przed 1369 rokiem. Początkowo Łańcut zasiedlony był przez ludność niemieckojęzyczną, kolonistów niemieckich sprowadzonych tu przez Kazimierza Wielkiego. Świadczą o tym kolejne nazwy miasta: Landesht, Lanczuth. Z biegiem czasu ludność polska zaczęła przeważać nad kolonistami niemieckimi.

Kościół pw. Św. Barbary pełnił bardzo ważną funkcję obronną i był miejscem schronienia się ludności w czasie najazdu Tatarów, Rusinów lub Wołochów. Uległ on jednak zniszczeniu w czasie pożaru. 1406 roku łańcuckim tkaczom został nadany statut, na którym widnieje pieczęć Miasta Łańcuta przedstawiająca św. Michała zabijającego smoka – godło to przetrwało wieki i stało się herbem miasta.

Pileccy budują więc nową murowaną farę, do której w 1478 roku Otton Pilecki, wnuk Elżbiety Pileckiej, dobudowuje kaplicę pw. Najświętszej Dziewicy Marii i św. Agnieszki. Kaplicę tą poświęca biskup Andrzeja z Oporowa. Tenże sam Otton Pilecki buduje również pierwszą szkołę parafialną w Łańcucie. Siedziba Pileckich mieściła się na terenach, gdzie dziś wznoszą się budynki probostwa. W rękach tego rodu Łańcut znajdował się do 1586 roku.

W 1963 roku w czasie przeprowadzania robót remontowych przy kościele, odkryto dwa prostopadłe do głównej nawy ciągi fundamentów z kamienia ciosanego, wskazujące, że na nich musiały spoczywać potężne mury w okopowo – zatokowym systemie obronnym fary. Prawdopodobnie w takim stylu była budowana fara, jako jeden z elementów obronnych miasta.

Do zabudowań parafialnych fary pod wezwaniem św. Barbary należał także budynek plebani, gdzie mieszkał proboszcz łańcucki i wikariusze. Obok wybudowany był dom, który zajmowali altaryści sprawujący opiekę nad ww. kaplicami oraz szkołą.
W 1403 – Jadwiga Pilecka (żona Ottona i matka chrzestna Jagiełły) ufundowała Łańcutowi przytułek dla ubogich, zw. szpitalem. Przy nim mieścił się kościół pw. „Świętego Ducha”.
W roku 1549 ostatni z rodu, Krzysztof Pilecki zmienia wiarę katolicką na wyznanie augsburskie. Protestanci wydalił z kościoła księży katolickich i zmienili kościół parafialny na zbór. Kościół został zniszczony a część wyposażenia spalona. W latach 1565, 1567 – w Łańcucie odbyły się synody protestanckie. Powstaje też tu słynna szkoła protestancką. Tak więc przez lat 80 kościół parafialny w Łańcucie był niedostępny dla wiernych, a nabożeństwa dla nich odprawiano w kościele Św. Jana w Soninie.

W 1586 – dobra łańcuckie przejął od Pileckich Stanisław Stadnicki zwany Diabłem Łańcuckim. W czasie walk z sąsiadami (z Łukaszem Opalińskim, starostą leżajskim ) w 1608 – dochodzi do pożaru części miasta i zamku. Naczelny dowódca wojsk polskich w wojnie z Turkami Stanisław Lubomirski przejmuje miasto za długi od wdowy po Stanisławie Stadnickim. On to usunął protestantów z kościoła dopiero w roku 1629, i wprowadził do łańcuckiej fary z powrotem księży katolickich.

Epitafium LubomirskiegoPo dwóch stronach wyjścia głównego w łańcuckiej farze jest wmurowane marmurowe epitafium, którego łaciński tekst brzmi:

„Tę właśnie świątynię niegdyś zbudowaną i wyposażoną przez znamienitą rodzinę Pileckich odziedziczywszy przejął nie poświęconą Stanisław Lubomirski, hrabia na Wiśniczu, wojewoda ziem ruskich, starosta sandomierski, spiski, białocerkiewski, dobrzycki mający wielkie zasługi dla ojczyzny, naczelny wódz w wojnie z tureckim imperium, kościół od restaurował, ozdobił, poświęcił i hojnie obdarował w 1628 roku dnia 20 września.”

Naczelny wódz wojsk w wojnie z tureckim imperium, kościół odrestaurował, ozdobił, i wyposażył w 1628 roku. Po 73 latach istnienia kalwińskiego zboru w kościele odbudował go doprowadził do poświęcenia. W 1630 roku kościół został poświęcony przez biskupa, ordynariusza przemyskiego Adama Nowodworskiego. Fara została poświęcona pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa Męczennika. Kościół wyposażono w 5 ołtarzy, a w głównym ołtarzu umieszczono obraz Wskrzeszenie Piotrowina .

W 1657 r. książę Siedmiogrodu Jerzy II Rakoczy, sojusznik Szwedów, ponownie spalił łańcucki kościół. Odnowienie kościoła trwało długo, gdyż dopiero w roku 1699 odrestaurował go Franciszek Lubomirski, dzięki zabiegom ówczesnego proboszcza Andrzeja Podolskiego Tylman z Gameren, jeden z najwybitniejszych architektów doby baroku, związany z kolejnymi sukcesorami, na ich polecenie na nowo odbudował dwu-wieżową, barokową farę wraz z fortyfikacjami. Jego autorstwa jest ołtarz główny, do którego namalował dwa obrazy „Ukrzyżowanie” i „Wskrzeszenie Piotrowina” (nieistniejące). Ponadto zaprojektował ołtarze: „Anioła Stróża” , „Św. Anny” , „Św. Ksawerego”, „Św. Jana i Barbary” i „Niepokalane Poczęcie”. Również według jego koncepcji zbudowano kaplicę dla Cudownego Obrazu Matki Boskiej Szkaplerznej , który jest kopią z 1670 roku karmelitańskiej Matki Bożej Piaskowej z Krakowa. W 1699 r. biskup ormiański Deodat poświęcił świątynię. W 1701 r. powstała kaplica Dobrej Śmierci , a później, bo dopiero w 1702 r. kaplica Św. Barbary .

W 1744 roku Teodor Lubomirski, wojewoda krakowski, spadkobierca dóbr Lubomirskich, po kolejnych wojnach szwedzkiej i domowej (z Rosjanami i Sasami) odnowił i powiększył o 2 nawy boczne kościół farny. Do 6 tradycyjnych ołtarzy w trójnawowej świątyni dodano kaplicę Św. Antoniego i ołtarz Św. Sebastiana . Spalone, barokowe ołtarze zredukowano do kamiennych stołów ołtarzowych. Ze tamtego okresu wyposażenia zachowała się do dziś jedynie tylmanowska chrzcielnica. Wojna siedmioletnia w którą zamieszani byli również Lubomirscy, doprowadziła do znacznych zniszczeń miasta oraz kościoła i klasztoru dominikanów. Nowy właściciel Łańcutaa, Stanisław Lubomirski w 1761 roku odnawia ponownie kościół oraz klasztor dominikanów.
Odnowiony już kościół poświęcił biskup ordynariusz Wacław Hieronim Sierakowski. Po śmierci marszałka Stanisława Lubomirskiego w 1783 roku, wdowa po nim, Izabela z Czrtoryskich, buduje kaplicę grobową dla swojego męża w podziemiach kościoła. Po śmierci Księżnej Marszałkowej Izabeli Lubomirskiej dobra łańcuckie przypadły jej wnukom Alfredowi i Arturowi Potockim. Po sądowym podziale majątku, właścicielem ziem Łańcuckich zostaje Alfred I Potocki herbu Pilawa.
W czasie wielkiego pożaru miasta w 1820 roku uległ zniszczeniu kościół parafialny, a także spłoną klasztor dominikanów. Wtedy też Dominikanie przenieśli się do pobliskiego Dzikowa k/Tarnobrzega.
Po skasowaniu dominikanów, rząd austriacki za staraniem Alfreda Potockiego oraz zgodą biskupa sprowadził do Łańcuta jezuitów( 1821 ), którzy objęli zarząd parafii na blisko 70 lat. Oni to budują polską szkołę zakonną dla celów katechizacji dzieci. W szkole tej nauczano w języku polskim. Od kwietnia 1890 roku parafią kierują znów księża świeccy.
W latach 1896 – 1900 na zlecenie Elżbiety i Romana Potockich, ówczesnych właścicieli Łańcuta, oraz proboszcza ks. Emila Zauderera, łańcucka fara pw. „Św. Stanisława Biskupa i Męczennika” została poddana gruntownemu remontowi i przebudowie, przybierając dzisiejszą formę architektoniczną. Pracami kierowało kilku architektów. Przebudowa kościoła, jego rozszerzenie nastąpiło pod nadzorem architekta krakowskiego Teodora Talowskieg, plan wieży, frontonu oraz sklepień nad Łańcucka Faranawą główną wykonał architekt lwowski Dionizy Krzyczkowski . Plan przebudowy naw bocznych opracowali bracia Stanisław i Jan Cetnarscy z Łańcuta, którzy też prowadzili roboty budowlane. Po przebudowie kościoła zmienił się jego wygląd, wystrój i rozmiar. Powstał kościół eklektyczny z dominacją cech neogotyckich, powiększony o nawę poprzeczną i nowe prezbiterium z kaplicą grobową Potockich pod nimi.
Kościół uległ znacznemu powiększeniu przez dobudowanie nowego prezbiterium i naw bocznych w ramionach krzyża. Posadzkę kościoła podniesiono znacznie wyżej, gdyż dawniej schodziło się do niego po czterech stopniach w dół. Zupełnej przebudowie uległ fronton świątyni, usunięto też istniejące z boku kościoła od strony miasta drugie wejście. Utworzono nowy fronton o jednej środkowej wieży z trzema frontowymi wejściami.
W ołtarzu głównym wg projektu Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego umieszczono płótno (trzecie z rzędu) „Wskrzeszenie Piotrowina” Józefa Reichana z 1860 r.

W 1861 roku na prośbę hrabiny Marii z Sanguszków Potockiej i jej męża Alfreda Potockiego przybywają do Łańcuta siostry Służebniczki a następnie w roku 1878 siostry Boromeuszki.
Dnia 2 października 1900 r. bp ordynariusz J. Sebastian Pelczar poświęcił ponownie łańcucką farę pw. „Św. Stanisława Bpa” . Pod tym wezwaniem pozostał kościół do dnia dzisiejszego.
Kościół otoczony jest od strony północnej i wschodniej drzewami jak lipy, kasztany. Naprzeciw wejścia do kościoła od strony zachodniej rośnie 300-letni dąb szypółkowy, chroniony jako pomnik przyrody. Całość posesji kościoła otoczona jest murem oporowym o wysokości ok. 5m. Część murów oporowych (od strony wschodniej) pochodzi z roku 1730. Na północ od kościoła ale jeszcze na terenie tzw. Zabudowania plebaniicmentarza znajdują się dwa nowe budynki; dom katechetyczny wybudowany w roku 1961, gdzie uczyła się młodzież religii i oraz dom mieszkalny (wybudowany w 1969 roku) wraz z małą salą katechetyczną. Na północ od kościoła znajduje się plebania wraz z budynkami gospodarczymi wybudowana przez Alfreda Potockiego w roku 1838.
Dojście do plebani od strony kościoła jest po przez most betonowy ( dawniej był to most zwodzony). Budynki plebani jak i ona sama znajdują się w wzgórzu, na którym wznosiły się kiedyś fortyfikacje obronne K. Pileckiego jak i Stadnickiego. Staraniem Ks. Prałata St. Decowskiego plebania została gruntownie przebudowana, wyremontowana, stwarzając bardzo dobre warunki mieszkaniowe. Wystawiono też na terenie plebani dużą salę teatralną dla potrzeb katechizacji. W latach 80-tych ( Ks. Prałat M. Kochman ) pokryto dach kościoła blachą miedzianą. Obecna fara była wielokrotnie odnawiana i remontowana w ostatnim stuleciu.

W roku 1981 zamontowano nowe organy koncertowe firmy Wł. Truszczyńskiego z Warszawy. Poprzednie, zamontowane w latach 1951 -53 były już w złym stanie i nie nadawały się do dalszej eksploatacji, tym bardziej, że w kościele zaczynały się odbywać coraz częściej koncerty muzyczne. Pierwsze organy w kościele były zamontowane za czasów probostwa księdza Zauderera. W tym samym roku ks. Michał Kochman w oparciu o Ochotniczą Straż Pożarną w mieście, tworzy przy szerokim udziale ministrantów starszych, tzw. Straż Grobu Pańskiego.
W 1985 roku oddano do użytku na cmentarzu nową kryptę cmentarną. Nadzór nad cmentarzem przejmuje Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej.
W kruchcie wejścia głównego do kościoła znajdują się tablice pamiątkowe ku czci mieszkańców Łańcuta poległych w latach 1918-1920, żołnierzy 10 Pułku Strzelców Konnych, oraz mieszkańców miasta poległych i zamordowanych podczas II wojny światowej.
W 1994 roku w 10 rocznicę śmierci ks. Jerzego Popiełuszki, w na południowej ścianie kościoła, wmurowana została tablica pamiątkowa upamiętniająca to tragiczne wydarzenie.
W dniu 20 września 1992 roku arcybiskup Ignacy Tokarczuk dokonuje uroczystej koronacji Cudownego Obrazu Matki Boskiej Szkaplerznej koronami poświęconymi przez Papieża , Jana Pawła II. Kościół nasz został w ten sposób zaliczony do Sanktuariów Maryjnych.
Na jubileusz 2000 roku oraz 650-lecie istnienia parafii Łańcut, wybudowano nowy ołtarz polowy, który został poświecony w dniu 17 wrześniu 2000 roku przez bpa Jana Styrnę. Łańcucianie ufundowali również swojej farze nową granitową posadzkę z ogrzewaniem podłogowym projektu architekta Wrzesława Żurawskiego.
Środek kościoła ozdobiła rozeta z granitu przedstawiająca św. Michała Archanioła wraz z napisem TE DEUM LAUDAMUS AD 2000. Dotychczasowa posadzka w nawie głównej wykonana była z płytek terakotowych 15×15 cm w kolorze czarno – białym, zaś w nawach bocznych z płytek kamiennych 30×30 cm z marmuru krakowskiego w kolorze białym i szarym. Posadzka w nawach bocznych była najstarszym elementem z dawnego kościoła.
W kwietniu 2001 roku rozpoczęto renowację zabytkowej polichromii wnętrza kościoła, którą ukończono tuż przed świętami Bożego Narodzenia jeszcze w tym samym roku. Była to już trzecia renowacja wnętrza kościoła od daty jego powstania.
20 września 2001 roku w krypcie rodowej Potockich łańcuckiej fary złożono prochy ostatniego ordynata – Alfreda Potockiego, jego matki Elżbiety Potockiej, oraz senatora i ambasadora RP – Jerzego Potockiego oraz jego żony Susany Ituregui. W uroczystości tej wzieło udział bardzo wielu mieszkańców Łańcuta oraz licznie zaproszeni goście.